Erótíkin vandmeðfarin

1. desember, 2010

„Við hugsum í raun með hjartanu“ segir rithöfundurinn Bergsveinn Birgisson. Hann sendi nýverið frá sér bókina Svar við bréfi Helgu. Bókin hefur hlotið fádæma góða dóma gagnrýnenda. Bergsveinn hefur áður sent frá sér skáldsögurnar Landslag er aldrei asnalegt (2003) sem hlaut tilnefningu til íslensku bókmenntaverðlaunanna það sama ár og Handbók um hugarfar kúa (2009). Báðar skáldsögurnar hlutu góða dóma. Bergsveinn hefur auk þess gefið út ljóðabækurnar Íslendingurinn (1992) og Innrás liljanna (1997).

Svar við bréfi Helgu er örlaga- og ástarsaga úr sveit í bréfaformi. Bókin lætur fremur lítið yfir sér en á bakvið yfirvegaðan textann búa ólgandi ástríður og sagan segir af því sem hefði getað orðið en aldrei varð. Aldraður bóndi skrifar fyrrum ástkonu sinni bréf og rekur  bæði þeirra samdrátt og sambandsslit auk þess sem sveitalífinu er vel lýst í bókinni.

Bréfið er  ekki síst tilraun bóndans til að sannfæra sjálfan sig um að hann hafi breytt rétt í lífinu þrátt fyrir allt. En er þetta eitt langt bréf, eða skrifar bóndi þau á löngum tíma? 

„Bóndi skrifar að ég held nokkur bréf, en þau fara öll í sama bunkann. Þau eru aldrei send. Bréf Helgu, eða bréfið helga frá henni, hlýtur að vera gamalt. En eins og kognitív sálfræði hefur sýnt þá eru tilfinningar það sem situr lengst í minni fólks, þ.e. skynjanir og hugsanir sem eru þrungnar tilfinningu – allar aðrar abstraksjónir veðrast af okkur. Þessvegna held ég það sé rétt sem þeir sögðu á miðöldum að í raun hugsum við með hjartanu.“

Hverju er náð fram með þessu gamla formi á skáldsögunni, bréfaforminu?

Bergsveinn segir að Hollywood-ástarsögur séu fyrir augunum á okkur á hverjum degi og í þeim er allt sýnilegt á yfirborðinu. Hann  vildi hinsvegar kanna hvað gerist innra með manneskjunni í ástarsögu sem aldrei fær að koma upp á yfirborðið: „Hin „bælda“ ástarsaga er að mínu mati ekki endilega sjaldgæfari í mannlegum veruleika, en hún er meir óplægður akur og vekur sjálfsagt spurnir um hvort kærleikskenndin sem slík sé óskhyggju eða sjálfspyndingu blandin. Ástarsaga frá hinu innra plani þurfti 1. persónu frásögn, huglæga frásögn, og bréfformið var heppilegt til að ná fram nálægðinni milli elskendanna.“

Gömul sveitaorð eru áberandi í bókinni, einkum varðandi sauðfé, og lesandi sem er óvanur sveitalífi kemst í kynni við fornt málsnið sem óðum er að hverfa. Þurfti höfundurinn ekki að leggjast í mikla rannsóknarvinnu áður en hann hófst handa við ritun bókarinnar?

„Ég hef verið svo heppinn að fá að kynnast þeirri menningarstofnun sem einn íslenskur sveitabær er, og fólkinu á bænum. Svo segja má að ég hafi alla ævi verið að sanka að mér efni í þessa bók; sem ég byrjaði að festa niður á blað árið 2003. Ég þurfti sérstaklega að leita uppi tungumálið kringum fjárþuklun þar sem þetta málsnið hvarf úr vókabúlari bænda með tilkomu ómskoðunarinnar upp úr 1950. Hér er um að ræða geysifagra íslensku, ríkulegt og nákvæmt málsnið sem fáir virðast hafa reynt að halda til haga, og það var því dálítil leit. Fjárþuklarinn hlýtur að vera meir erótískur en sá sem stendur hjá ómskoðunartækinu, því sá fyrri er að þröngva vitund sinni inn í efnisveruleikann. Þetta snertir almennan þanka hugsuða eins og Slavoj Zizek um að í raun séum við „efnishyggjufólk“ tæknimenningarinnar að missa sambandið við efnisveruleikann.“

En hvað með erótíkina í bókinni, er hún andstæða sveitalífsins?

Bergsveinn segir svo ekki vera og erótíkin sé allra manna á öllum tímum. „Ástæða þess að maður lítur á sveitina sem and-erótíska er kannski sú staðreynd að okkur er ekki tamt að tengja erótík við þær „kurteisu“ frásagnir sem gjarna loða við sveitamenn. Ég tók ungur eftir því að bóndi í ræðu er ekki sá sami og bóndi í riti. En erótíkin er vandmeðfarin, einkum nú í dag. Ég er vanur að vísa til Kormáks ástarskálds sem uppi var á heiðnum tíma, og sem orti vísu um það er hann sá í gegnum hurðarifu ökklann á ástkonu sinni beran, og vissi að hann myndi brenna af þrá það sem af var ævinnar. Þetta er fyrir mér alvöru erótík sem sýnir okkur kröftugar tilfinningar og hvatir!“