Tilnefningar til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs 2020

20. febrúar, 2020

Skáldsagan Lifandilífslækur eftir Bergsvein Birgisson og smásagnasafnið Kláði eftir Fríðu Ísberg eru tilnefndar til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs fyrir Íslands hönd.

Samtals voru 13 verk tilnefnd til verðlaunanna, en sameiginleg norræn dómnefnd velur vinningshafa ársins og verða verðlaunin afhent við hátíðlega athöfn í Reykjavík 27. október í tengslum við þing Norðurlandaráðs. Verðlaunahafinn hlýtur verðlaunagripinn Norðurljós og 350 þúsund danskar krónur sem samsvarar tæpum 6,5 milljónum ísl. kr.

Bergsveinn Birgisson: Lifandilífslækur. Skáldsaga, Bjartur, 2018.

Rökstuðningur dómnefndar:

Lifandilífslækur (kom út á norsku undir heitinu Reisen til livsvannet hjá forlaginu Vigmostad & Bjørke, þýðandi Oskar Vistdal) fjallar um baráttu fátækrar þjóðar fyrir réttinum til eigin skynjunar og lífsskoðunar; um yfirgang valdhafa, nýlendustefnu, arðrán og vanhelgun náttúrunnar. Verkið er sögulegur skáldskapur um ögurstund í lífi íslenskrar þjóðar en jafnframt um þá örlagatíma heillar siðmenningar sem heimsbyggðin horfist nú í augu við. Bergsveinn Birgisson staðsetur verk sitt á landamærum tveggja heima. Raunsæi og vísindahyggja 18. aldar stendur andspænis náttúrutrú og dulúð. Ekki verður með góðu móti litið framhjá tilvísun verksins til nútímans þar sem hættulegar hagsmunakreddur ógna mennsku og tilfinningagreind.

Með einstakri stílgáfu býður Bergsveinn lesanda að ferðast með sér aftur í aldir með upplýsingarmanninum Markúsi Árelíusi. Harðbýlt og hrjóstrugt Ísland 18. aldar, illa leikið eftir gríðarlegar náttúruhamfarir, er ógleymanlegt sögusvið sem höfundur miðlar af miklu næmi. Markús Árelíus er sendur til hins vindbarða Íslands til þess að vinna skýrslu fyrir yfirboðara sína hjá dönskum stjórnvöldum. Þeir íhuga að flytja allt nýtilegt vinnuafl til starfa í Danmörku og Noregi. Vopnaður mælitækjum og upptendraðri vitund upplýsingarmannsins leggur Markús Árelíus leið sína norður á Strandir, en náttúran neitar að lúta lögmálum hans og leikur mælitækin grátt.

Eins og fyrri verk Bergsveins sýna hefur hann meistaraleg tök á hinni sögulegu skáldsögu. Við bætist yfirgripsmikil þekking hans á söguefni og sögusviði. Það er makalaust að sagan Lifandilífslækur skuli í senn geta verið svo trú tíma sínum og rúmi í norrænni sögu en jafnframt svo beinskeytt í tilvísun sinni til nútímans.

Bergsveinn hefur áður sent frá sér ljóðabækur, skáldsögur og fræðirit en fyrsta ljóðabók hans kom út árið 1992. Skáldsaga hans Svar við bréfi Helgu (væntanleg í sænskri þýðingu Johns Swedenmark hjá Bazar Förlag) var tilnefnd til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs árið 2012.

Fríða Ísberg: Kláði. Smásagnasafn, Partus forlag, 2018.

Rökstuðningur dómnefndar:

Kladi Klæjar okkur öll meira og minna undan nútímanum?

Sagnasafnið Kláði eftir Fríðu Ísberg (Kløe í danskri þýðingu Kim Lembek hjá útgáfunni Torgard) er fallegt dæmi um þá vorvinda sem borist geta með ungum höfundum inn í bókmenntirnar. Sögumaður horfir með nýjum augum á gömul viðfangsefni sem í frásögnunum verða á margan hátt önnur en þau voru. Endurnýjanir og breytingar eru meðal helstu lífsskilyrða bókmenntanna og stundum gerast þær með því móti að inn á sviðið stígur nýtt fólk sem lítur viðfangsefnin öðrum augum en við eigum að venjast. Frásagnarhátturinn er bæði raunsæilegur og módernískur. Gildi bókarinnar liggur framar öðru í sterkri, tilfinningalegri nálgun sem krefur lesandann svara um viðhorf og gildi í nútímanum.

Sögurnar í Kláða fjalla í stórum dráttum um það hvernig í ósköpunum er hægt að vaxa úr grasi og taka því hlutskipti sem bíður nútímamanns. Það er skrifað um kynlíf og parasambönd; átök kynslóða og kynja; klám og firringu; böl staðalímynda og fíknar; sekt og kúgun; hefðir með tómahljóði; harðsótta, tímafreka ást; og þrautseiga, kæfandi sorg.

Fríða Ísberg er einhver eftirtektarverðasti rithöfundur nýrrar kynslóðar. Hún hefur gefið út ljóðabækurnar Slitförin (2017) og Leðurjakkaveður (2019). Hún var tilnefnd til Fjöruverðlaunanna fyrir sagnasafnið Kláða.

Eftirtalin fagurbókmenntaverk eru tilnefnd frá hinum Norðurlöndunum:

Danmörk

Finnland

Færeyjar

Ikki fyrr enn tá. Höfundur Oddfríður Marni Rasmussen. Skáldsaga, Sprotin, 2019.

Noregur

Samíska tungumálasvæðið

Juolgevuođđu. Höfundur Niillas Holmberg. Ljóðabók, DAT, 2018.

Svíþjóð

Álandseyjar

När vändkrets läggs mot vändkrets. Höfundur Mikaela Nyman. Ljóðabók, Ellips förlag, 2019.

Dómnefndir skipaðar fulltrúum frá löndunum hafa tilnefnt verk til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs 2020.

Um bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs

Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs hafa verið veitt síðan 1962 fyrir fagurbókmenntaverk sem samið er á einu af norrænu tungumálunum. Það getur verið skáldsaga, leikverk, ljóðabók, smásagnasafn eða ritgerðasafn sem uppfyllir strangar kröfur um bókmenntalegt og listrænt gildi.

Markmið hinna fimm verðlauna Norðurlandaráðs er að auka áhuga á norrænu menningarsamfélagi og samstarfi um umhverfismál, svo og að vekja athygli á verkefnum sem skarað hafa fram úr á sviði lista eða umhverfismála.

Sjá nánar um verðlaunin á vef Norðurlandaráðs.